Hamamda Makale Yazan Tıp Âlimi "İbnü’n Nefis"

Alaûddin İbnü’n Nefis ed-Dımaşki 1210-1288 tarihlerinde şimdiki Suriye ve Mısır topraklarında yaşamış bir tıp âlimidir. Kendisi dünyada küçük kan dolaşımını ilk kez bulan tabiptir. Dahvariyye Tıp Medresesi’nden eğitim almış ve kısa zamanda bulunduğu kentin en iyi doktorlarından olmuştur. İbnü’n Nefis zeki ve çalışkan olmasının yanında yaptığı araştırmalarla Dımaşk’ta hekimlik alanında şöhret kazanmıştır.

İbnü’n Nefis zamanı verimli geçirme hassasiyetine sahip olmasıyla birçok âlimin örnek gösterdiği bir doktordur. Zamanını verimli kullanmak noktasında etrafındakilerin dikkatini çekmiştir. Öyle ki bir keresinde bir tanıdığı onun hamama gittiğini hamamdan yıkanması bitmeden aniden çıktığını nabız ile alakalı yazdığı makalesini tamamladığını ve yıkanmaya geri döndüğünü anlatmıştır. Bunun dışında başka yakınları da kendisinin sürekli ilimle meşgul olduğunu aktarmışlardır. Bir keresinde Kahire’de doktorluk yaparken Kadı Cemalettin İbn Vasıl ile geceden sabaha kadar müzakere yapmaları ve kadının bu görüşmeden sabah terleyerek ve kızararak çıkması onun ilmi bilgisinin de derin olduğunu göstermektedir. Bunun yanında tıp ile ilgili yazdığı pek çok eseri de o dönem tıp medreselerinde okutulmuştur. İbnü’n Nefis kendisinden tıp derslerini alan öğrencilerinin diplomalarına imza atarken tabip değil “mutetabbip” (doktor özentisi) unvanını kullanmıştır. Bu da mütevazılığını ve inceliğini göstermektedir. Bunun yanında vaktinin ciddi bir bölümünü tabip yetiştirmeye ayırmış ve medreselerde birçok öğrencinin yetişmesine vesile olmuştur.

İbnü’n Nefis tıp ile yazdığı kitapların yanında mantık, arapça, hadis, fıkıh, fıkıh usulü, beyan ilmi ve başka birçok alanda kitaplar telif etmiştir. Ayrıca o dönemde birçok kitabın da çevirisini yapmıştır. Pek çok alanda bilgi sahibi olan bu tıp âlimimizin en önemli keşfi ise küçük kan dolaşımı olmuştur.

Küçük Kan Dolaşımının Keşfi

Galen ve İbn-i Sina kan dolaşımını açıklarken vücuttan gelen kanın sağ karıncıktan sol karıncığa doğrudan geçtiğini öne sürmüşlerdir. Buna karşın İbnü’n Nefis kitaplarında kanın sağ karıncıktan akciğere gittiği ve akciğer venleriyle tekrar sol karıncığa döndüğünü yazmıştır ve tıptaki o dönemin klasik fikirlerinden birine yenilik getirmiştir. Şerhu Teşrihi’l Kanun kitabında küçük kan dolaşımını detaylıca açıklamıştır.

Kendisinden 200 yıl sonra Osmanlı döneminde Yunanistan ve Roma bölgesinde yaşayan ve Anatomi biliminin kurucularından görülen Vesalius bile Galen’in duvardan akış fikrini reddetmiş ama kendisi küçük kan dolaşımına bir açıklama getirememiştir. İbnü’n Nefis ise 1500’lerde çıkan Vesalius’un anatomi atlasından yaklaşık 200 sene önce bu keşfi gerçekleştirmiştir.

Küçük kan dolaşımının buluşu insan fizyolojisi için bir dönüm noktası olarak kabul edilmiştir. İlk olarak ise William Harvey’in 1628 yılında 72 sayfalık çıkardığı bir kitabıyla bulunduğu öne sürülmüştür. Bundan önce Servetus 16. yüzyılın ortalarında “Hristiyanlığın Yeniden Düzenlenmesi” kitabında küçük kan dolaşımını açıklamış olsa da dini bilgiler içeren bir kitap olmasından ötürü Servetus hoş karşılanmamıştır.  Fakat Mısırlı çevirmenler İbnü’n Nefis’in küçük kan dolaşımını Avrupalılardan yaklaşık 400 sene önce keşfettiğini ve kitabında detaylıca anlattığını ifade etmişlerdir. 

Tüm bu tarih boyunca geldiğimiz noktada bilim dünyasında Doğu biliminin aşağılandığı bir ortamda İbnü’n Nefis bize hayatı boyunca yaşamıyla, yaptıklarıyla ve davranışlarıyla bir doktorun ve kâşifin nasıl olması gerektiği ile ilgili pek çok faydalı bilgiler vermekte ve güzel bir örneklik teşkil etmektedir.